Knjiga Novi Sad – Moderni grad

Knjiga Novi Sad – moderni grad predstavlja prvu monografiju o modernoj urbanoj istoriji Novog Sada i još jedan korak u sistematizaciji dugogodišnjeg istraživanja procesa modernizacije Novog Sada u prošlom veku.

Ova knjiga predstavlja direktan ishod multimedijalnog projekta Novi Sad – moderni grad koji otvoren 12. februara 2022. godine u Holu 8 sportskog i poslovnog centra „Vojvodina“. Tokom dvonedeljnog trajanja, ovu postavku posetilo je više hiljada ljudi. Zato je knjiga Novi Sad – moderni grad svedočanstvo savremenih istraživača urbane istorije Novog Sada, namenjeno svim građankama i građanima Novog Sada, ali i svima koji žele da razumeju modernizacijske procese koji su presudno oblikovali naše gradove.

REČ UREDNIKA

Pedesetih godina XX veka započeta je velika graditeljska, infrastrukturna i kulturalna transformacija Novog Sada. U tom procesu, grad je prošao radikalnu urbanu promenu – uobličena je moderna urbana morfologija, izgrađena su nova stambena naselja, uspostavljeni su standardi kvalitetnog stanovanja, rada i dokolice; grad je izašao na reku i  dobio nove prostore života. Ovi procesi ostavili su iza sebe zbirku arhitektonskih dela, kvartova i naselja, kao prostorna svedočanstva o izrazito kvalitetnom graditeljskom opusu jugoslovenskog posleratnog modernizma, arhitektonske paradigme koja je koincidirala sa tadašnjim vrednostima socijalističke Jugoslavije.

Danas, grad Novi Sad svoje urbane vrednosti ističe selektivno, kreirajući nepotpuni kaleidoskop romantizovane urbane istorije. S druge strane, vrednosti posleratnog arhitektonskog opusa naših prostora prepoznate su i popularizovane u globalnim tokovima, ukazujući na njegove autentične vrednosti i čvrsta programska opredeljenja jugoslovenskog društva. Na tim osnovama započinje i rad na rasvetljavanju moderne urbane istorije Novog Sada, kroz niz edukativnih, istraživačkih, kreativnih i projektantskih formata grupe istraživača, s jednim ciljem – da se uspostavi kontinuitet urbane istorije, da se razumeju procesi modernizacije i istaknu vrednosti stvaralačkog procesa kroz koji je Novi Sad postao moderni grad.    

Tema zanemarivanja i nepriznavanja vrednosti arhitektonskog nasleđa XX veka, značajno je šira od nivoa kuća – pojedinačnih slučaja oko kojih se pokreću razne akcije spasavanja i očuvanja. Nivo grada podrazumeva prepoznavanje raslojene urbane matrice, razumevanje ideja i misli utkanih u gradske slojeve i širinu sagledavanja vrednosti koje nastaju u vrtlozima sinergije ovih urbanih nanosa. Ono što, po pravilu, karakteriše savremene gradove regiona jeste nepotpuno razumevanje značaja modernističkog sloja – neospornog uticaja procesa modernizacije na fizičke strukture gradova u danas jasno vidljivim, a opet neapsorbovanim tragovima. 

PREGLED SADRŽAJA

Upravo na ovaj fenomen upućuje početno poglavlje knjige Novi Sad – moderni grad: vrednosti neapsorbovanog modernizma, Dragane Konstantinović i Miljane Zeković. Osvrtom na prepoznate „zvanične“ urbane entitete Novog Sada, tekst ukazuje na nedovoljno priznanje spleta istorijskih okolnosti i procesa modernizacije koji su oblikovali grad, i ističe neophodnost transdisciplinarne  promocije modernih vrednosti. Priče o modernizaciji Novog Sada, tematski prate uvodno poglavlje, fokusirajući šest razvojnih ravni novog grada u novim državno-društvenim okvirima.

Niz Modernizacija Novog Sada u šest pričapredstavio je, u formi dokumentarnih video-kolaža, kreativno interpretiran i montiran arhivski materijal o izgradnji grada, koji je ponuđen publici kao centralni eksponat izložbe Novi Sad – moderni grad. U knjizi prenosimo tekstualne zapise narativnih konstrukta oko kojih su priče nastale.

Poglavlje Kosmos u gradu – čitanje modernizacije kroz jedan luster, Višnje Žugić, Maje Momirov i Bojana Stojkovića, donosi priču o drugom segmentu glavne izložbene postavke – o rekonstruisanom lusteru Svemir Alfa, simbolu Spensa i Novog Sada, prateći ga kroz tri faze opstanka – prvobitnu postavku, devastiranje i rekonfiguraciju – do momenta kada ovaj luster postaje generator konteskta novoplaniranih funkcija pri aktuelnoj rekonstrukciji Spensa.

U svom tekstu Industrija koja je oblikovala grad, Slobodan Jović postavlja tezu neodvojivosti procesa industrijalizacije i urbanizacije Novog Sada. On istražuje pojavu i formu prvobitnih aspekata zoniranja  industrije u gradu, koje je, dalje, otvorilo uvid u praktične nedostatke koncepta funkcionalne segregacije gradskih prostora i time pokrenulo urbanu kritiku modernog planiranja grada.

Poglavlja posvećena Razvoju urbanih zajednica Violete Stefanović i rađanju ideje o novom gradu u gradu Radmile Đurašinović, Ka novom urbanizmu – participativno planiranje Mišeluka, ističu nove strateške i taktičke poduhvate jugoslovenskog društva usvojenih sa jedinstvenim ciljem unapređenja načina života gradskog stanovništva, postavljenih dominantnim socijalističkim kodeksom. Uvidom u model obezbeđenja razvoja širokog dijapazona aktivnosti stanovnika novih gradskih blokova, kao i model početaka urbane participacije pri kreiranju novog gradskog segmenta, otvoreni su aspekti percepcije razvoja socijalističkog grada neodvojivog od svog stanovništva i njegovog kontinualnog progresa.

Andrej Strehovec rasvetljava fenomen značaja jedne specifične arhitekture – Stoteks u Njujorku jeste ujedno prezentacija izvrsnosti arhitektonskog dometa jugoslovenske prakse i omaž jedinom novosadskom predstavniku perioda na izuzetnoj izložbi Toward a Concrete Utopia: Architecture in Yugoslavia, 1948-1980 u njujorškom MoMA. Ovaj tekst prati i intervju autora sa dr Vladimirom Kulićem, jednim od kustosa izložbe, koji govori o percepciji izložbe sa kratke, ali dovoljne vremenske distance i o reperkusijama ovog podviga po ukupno vrednovanje jugoslovenskog arhitektonskog nasleđa.

Završno poglavlje knjige posvećeno je fenomenu Neoplanta filma, te uvezanosti razvoja jugoslovenske produkcijske kuće sa razvojem Novog Sada. Aleksandar Bede u svom tekstu iznosi zanimljiv istorijski pregled rada Neoplanta filma, i naglašava važnost filmske produkcije u modernizaciji jugoslovenskog društva. 

Knjigu Novi Sad – moderni grad možete kupiti u knjižari Bulevar Books na Bulevaru Mihajla Pupina 6 u Novom Sadu.