NOVI SAD – MODERNI GRAD
12.2 – 26.2.2022.
Hol 8 Sportski i poslovni centra „Vojvodina“ (Spens)
Novi Sad – moderni grad je multimedijalna izložba koja prikazuje urbanistički razvoj u svetlu procesa industrijalizacije grada, radikalnih infrastrukturnih promena, novih prostora za život u gradu, kao i mesta na kojima se uspostavljao društveni život građana u drugoj polovini 20. veka.
Projektom su istraženi, otkriveni i interpretirani narativi o modernizaciji Novog Sada, sa ciljem povezivanja karika u lancu prostornog razvoja grada, sa određene vremenske distance. Šest priča praćenih segmentima do sada neprikazanih arhivskih snimaka izgradnje grada „Neoplanta filma“, vode kroz ključne procese modernosti. Centralni paviljon markira novo mesto prepoznatljivog lustera „Beta“ – simbola Spensa, čija rekonstrukcija slavi arhitektonsko nasleđe jugoslovenskog modernizma, i svedoči o ključnim procesima koji su kreirali savremenu sliku Novog Sada.
Cilj izložbe Novi Sad – moderni grad nije nostalgičan osvrt, niti idealizacija prošlosti, već težnja da se rasvetle procesi koji su oblikovali naš Grad, i koji su osnova njegove budućnosti.
Projekat realizuje BAZA – platforma za prostorne prakse, u saradnji sa Efemera kolektivom i Društvom arhitekata Novog Sada.
Autori projekta: Dragana Konstantinović, Slobodan Jović, Maja Momirov, Miljana Zeković, Višnja Žugić i Bojan Stojković
Saradnici: Vladimir Garboš, Petar Mitrović, Stanko Gagrčin, Aleksandar Dadić, Radmila Đurašinović, Dragana Kocić i Marta Grbić
Selekcioni odbor: Huan Bonila Olmos (arhitekta, Meksiko), Svetlana Perović (arhitekta, Crna Gora), Vasilija Abramović (arhitekta, Ujedinjeno Kraljevstvo), Andrej Strehovec (arhitekta, Slovenija), Aleksandar Bede (arhitekta, Srbija) i Marina Rajšić (vizuelna umetnica, Hrvatska)
Autori izložbe zahvaljuju se Pokrajinskom sekretarijatu za kulturu, informisanje i odnose sa verskim zajednicama, na ustupljenom materijalu digitalizovane arhive Neoplanta filma; Fakultetu tehničkih nauka Univerziteta u Novom Sadu na tehničkoj podršci; „Sportskom i poslovnom centru Vojvodina”, domaćinu izložbe.
*
Program izložbe
12.2.2022.
18:00 otvaranje izložbe
19:00 projekcija filma Novkabel era, Amfiteatar
19:30 koktel
20:00 projekcija filma Novkabel era, Amfiteatar
17.2.2022.
17:30 stručno vođenje kroz izložbu
18:00 projekcija filma Novkabel era i razgovor sa autorima
26.2.2022.
17:30 stručno vođenje kroz izložbu
18:00 promocija knjige Spens: mera grada
*
Prikazani radovi:
Modernizacija u šest priča, kratki dokumentarni video kolaž
Rađanje modernog grada
Prava je retkost da jedno naselje, od samog nastanka bude nazvano gradom. Istorijske okolnosti na raskršću etničkih i političkih uticaja dovele su do toga da Novi Sad i njegovih nešto preko 4500 žitelja, 1748. ukazom Carice Marije Terezije dobiju status slobodnog kraljevskog grada. Ova odluka će zauvek uz ime Novog Sada vezati pojam grad.
Da nam živi, živi rad!
Premeštanje i koncentracija industrije u zone jedan je od najuspešnijih i najradikalnijih poteza u modernizaciji Novog Sada. Ovaj postupak obezbedio je gradu dalju industrijalizaciju, porast broja stanovništva, ali i otvorio nove prostore uz Dunav za širenje grada.
Novosadsi bulevari: Život u međuprostoru
U procesu modernizacije, izgradnja novosadskih bulevara predstavljala je ogledalo radikalne transformacije grada. Generalni urbanistički plan iz 1950. godine je dosledno pratio koncept uvođenja bulevara i njime je definisano produženje Bulevara Crvene armije, današnjeg Bulevara Mihajla Pupina, kao i trasiranje još dva velika bulevara – Bulevara 23. oktobra i današnjeg Bulevara Evrope. Ovi bulevari će potpuno promeniti dotadašnju radijalnu saobraćajnu matricu grada.
Grad na pesku
Novi Sad je od kraja Drugog svetskog rata do danas, uvećao broj stanovnika skoro 8 puta. Veliki priliv stanovništva zahtevao je i značajno širenje urbanizovane zone grada. S obzirom da je Novi Sad u velikoj meri definisan Dunavom, koji je stvarao močvarno tlo na velikim površinama neposredno uz istorijsko gradsko jezgro, nove gradske prostore je bilo potrebno „osvojiti“. Izgradnja nasipa, kopanje kanala, isušivanje i nasipanje tla bili su preduslovi za razvoj novih zona za stanovanje.
Život Grada
Sedamdesete godine donele su velike promene u političkom sistemu Jugoslavije. Pokretanje „jugoslovenskog eksperimenta“ kroz koncept samoupravljanja, potpuno je promenilo društvene odnose. Ovo se pre svega odnosi na kulturu i svakodnevni život građana, a posebno na ubrzani razvoj potrošačkog društva, ali i razvoj mreže objekata namenjenih društvenoj brizi, zdravstvu, kulturi i sportu.
Mišeluk: Epilog jugoslovenskog optimizma
Krajem sedamdesetih godina, raspisan je veliki jugoslovenski anketni konkurs za prostor Mišeluka, sremske obale Novog Sada, koji je trebalo da označi konačni planski prelazak grada na drugu obalu. Konkurs i planovi za Mišeluk otvorili su nova pitanja jugoslovenske arhitektonske prakse i progresa društva. Priča o Mišeluku jedna je od poslednjih urbanističkih priča iz vremena „jugoslovenskog optimizma” i autentični odgovor na pitanje planiranja samoupravnog socijalističkog grada.
Autori projekta: Udruženje BAZA – Platfroma za prostorne prakse / Slobodan Jović, Dragana Konstantinović, Miljana Zeković, Višnja Žugić, Bojan Stojković, Maja Momirov
Montaža: Stanko Gagrčin
Naratori: Ivana Dobrodolac, Igor Greksa
*
Svemirac 81/22/, instalacija i dokumentarni film
U okviru originalnog projekta enterijera za zgradu Spensa, 1981. godine izveden je jedan od tada najvećih lustera u Evropi: dugačak 80 metara, imao je čak 2500 sijalica. Proizveden je u fabrici rasvete „Dekor“ iz Zaboka pod imenom „Beta”, dok su ga zaposleni nezvanično zvali „Svemirac“, inspirisani lebdećom svetlosnom strukturom savremenog izraza i materijalizacije. Nalazio se u prostoru Severnog hola Spensa, i zbog velike potrošnje struje koristio se samo u specijalnim prilikama. Kada je „Svemirac” radio, Novosađani su nepogrešivo znali da se u gradu dešava nešto značajno.
Vremenom je Severni hol pretrpeo brojne transformacije, luster je postao manje primetan u prostoru i potpuno je prestao sa radom.
2022. godine, u okviru projekta Novi Sad – moderni grad, luster je restauriran, i njegovi segmenti, oni koji su sačuvani tokom 40 godina, preneti su u prostor Hola 8. Svemirac 81/22/ zvanično je zasvetleo na otvaranju izložbe Novi Sad – moderni grad 12. februara 2022. godine, kao gest koji slavi arhitektonsko nasleđe jugoslovenskog modernizma, i svedoči o ključnim procesima koji su kreirali modernost Grada Novog Sada.
U novoj konfiguraciji koja je prilagođena novom prostoru, zadržana je originalna logika povezivanja modularnih elemenata lustera. On danas ima 750 LED sijalica i ostaje u ovom prostoru sa idejom da ponovo osvetli zgradu Spensa i kulturna dešavanja u gradu.
Autori projekta: Udruženje BAZA – Platfroma za prostorne prakse / Maja Momirov, Bojan Stojković, Višnja Žugić, Dragana Konstantinović, Slobodan Jović, Miljana Zeković. Saradnik: Petar Mitrović
Autori dokumentarnog filma: Aleksandar Dadić i Dejan Terzić
*
Fokus na modernizam: Arhitektura Novog Sada 1975 – 1980, arhitektonska izložba
Ono što zajedničko za arhitektonsko stvaralaštvo u periodu između 1970. i 1985. godine jeste jedan novi, kritički odnos prema vrednostima prvog posleratnog modernizma, funkcionalnog, racionalnog, svedenog u oblicima i izrazu. Istovremeno , narudžbine su jednako odražavale poletnost sedamdesetih – velika i reprezentativna privredna sedišta, fakultetski kompleksi, robne kuće, sportski centri; sami programi i njihovi zahtevi su ukazivali na spremnost društva da se izgrađuje dalje, kroz arhitekturu koja to podstiče u programskom i vizuelnom smislu.
Izložba je koncipirana kroz prikaz šest kuća i njihovih priča, javne i poslovne namene; njihov izbor indikativan je za teme epohe koje otvaraju. Ove kuće nisu savršeni reprezenti ovog prostora i vremena; one su, pre svega, polemičke, začuđujuće, lepe u iskrenosti svojih izvornih nastojanja. Takođe, ove kuće predstavljaju fragmente stvarnosti u ovih petnaest godina stvaralaštva koje izložba pokriva. Njihov odabir rukovođen je željom autora da ukažu na dijapazon tema koje predstavljaju, ili u sadašnjosti otvaraju, u procesima tranzicije, tržišnih urbanističkih mehanizama i vrlo nejasnog odnosa građana prema vrednostima na kojima su izgrađivane.
Autori izložbe: Relja Ivanić, Dragana Konstantinović, Slobodan Jović, Maja Momirov, Aleksandar Bede, Andrej Strehovec
*
Stanični kôd, izložba site-specific radova
Jedan od stubova modernosti grada postavljen je izgradnjom Železničke stanice Novi Sad 1963. godine. Uloga ovog pilona – nosioca modernog društva i progresivnih ideja druge polovine 20. veka, posebno je naglašena projektom Novi Sad – moderni grad, kroz realizaciju četvorodnevne site-specific radionice, održane u prostoru železničke stanice u maju 2021. godine. Sa fokusom na ispitivanju, beleženju, analizama i interpretacijama arhitektonskih i likovnih karakteristika objekta železničke stanice, razvijane su individualne umetničke interpretacije tema vezanih za pojedine prostore. Rezultat ovog kreativnog poduhvata su digitalni kolaži velikih razmera i jedan ready-made, uz individualne interpretativne narative u autorstvu učesnika radionice. Stanični kôd sastavljen je od sledećih radova:
- Anastasija Radovanović „Obećanje“, serija od 6 digitalnih kolaža (25/35cm 300dpi);
- Anja Marjanović „O praznini“, serija od 5 digitalnih kolaža (15/120cm 300dpi);
- Bojana Uzelac „Fioka za pečat“, serija od 8 digitalnih kolaža (80/100cm 300dpi);
- Bojana Uzelac „Zavod za novinsko-izdavačku i propagandnu delatnost“, serija od 3 digitalna kolaža (30/30cm 300dpi);
- Bojana Uzelac „Nulta slika“, ready-made (A3);
- Borjana Božić „Artefakt – mesto“, serija od 7 digitalnih kolaža (50/50cm 300dpi);
- Borjana Božić: „Osvajanje senkama“, serija od 3 digitalna kolaža (50/50cm 150dpi);
- Iva Pejčić „Flying Perspective“ (23/63cm 300dpi);
- Sara Krnjajić „Autostoperski vodič kroz modernu“, diptih (20/50cm 300dpi);
- Nikola Vujović triptih „Arheologija programa“, „Kontrolna tabla“ i „Sučeljavanje, prodori, radikalni potezi“ (70/70cm 300dpi).
Autori projekta: Miljana Zeković, Višnja Žugić, Bojan Novaković
Autori radova: Anastasija Radovanović, Anja Marjanović, Bojana Uzelac, Borjana Božić, Iva Pejčić, Sara Krnjajić i Nikola Vujović
*
Novkabel ERA, dokumentarni film, trajanje 35min
Zgrada ERA Novkabel projektovana je i sagrađena 1983. godine kao proizvodna i upravna zgrada posebnog programa u okviru Novosadske fabrike kabela, koja se bavila razvojem elektronike, računara i automatike. Odluka o pokretanju ovako ambicioznog programa, iz kojeg su nakon nekoliko godina izašli i prvi računari ERA20 i ERA60, kao i kućni računar ET-188, bila je logičan razvojni korak ove uspešne radne organizacije, koja je krajem 70-ih i u prvoj polovini 80-ih godina proživljavala svoj poslovni vrhunac potvrđen i nagradom AVNOJ-a 1982. godine, za najuspešniju radnu organizaciju u SFRJ. Prateći savremenike ovog projekta i „duhove“ na lokaciji Novkabela, film rekonstruiše urbanu i društvenu istoriju Novog Sada, kontekst i prostor na kojem je rođena IT industrija Novog Sada.
Autori: Dragana Konstantinović, Alekandar Dadić, Slobodan Jović, Sonja Kesić
*
Spens: mera grada, predstavljanje monografije
Knjiga Spens: mera grada rezultat je višegodišnjeg rada njenih autora, oslonjena i na napore drugih istraživača, savremenika, korisnika, svedoka i učesnika, koji su takođe dali svoj doprinos razumevanju nastajanja i trajanja Spensa. Monografija predstavlja prvu sveobuhvatnu stručnu analizu objekta, njegovog nastanka i transformacija, kako bi se Spens sagledao i razumeo kao odraz urbanosti Novog Sada, dokaz, znak i spomenik savremenosti, u prošlosti, sadašnjosti i budućnosti.
Autori monografije: Dragana Konstantinović, Maja Momirov, Slobodan Jović, Aleksandar Bede